روش اجرایی حمایت از توسعه محصولات نانویی راهبردی یا دارای نوآوری جهانی

متن کامل آیین‌نامه

• مقدمه
• اهداف
• تعاریف و اصطلاحات
• دامنه کاربرد
• مسئولیت
• روند اجرایی و حمایت‌ها
• نکات و ملاحظات

۱. مقدمه

در آبان ماه سال 1401، «سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو» برای افق زمانی سال 1412 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید. از اصلی‌ترین تغییرات این سند نسبت به اسناد قبلی، تعریف ماموریت جدید به منظور توسعه فناوری‌های بدیع است. در همین راستا افزایش تعداد محصولات تجاری دارای نوآوری جهانی یکی از شاخص‌های کلان این سند معرفی شده است.

توسعه محصولات با نوآوری جهانی علاوه بر این سند، با اسناد بالادستی کشور از قبیل «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی» که بر عبور از مرزهای دانش جهانی تاکید شده است و یا «سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی» که بر اساس درونزایی، پیشروبودن و برونگرایی بنا شده است، کاملا همسو و همراستا است. سیاستی که منجر به افزایش قدرت رقابت شرکت‌‌های ایرانی در عرصه بین المللی و به تبع آن، افزایش قدرت سیاسی و اقتصادی کشور خواهد شد.

با توجه به مطالب اشاره شده، ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو از توسعه محصولات دارای نوآوری جهانی یا راهبردی با محوریت ایران مطابق روش اجرایی حاضر، حمایت می‌نماید.

• این حمایت به چه افراد یا گروه‌هایی تعلق می‌گیرد؟

شرکت‌ها و هسته‌های فناور (متشکل از افراد حقیقی) که در حوزه تخصصی خود، طرحی نانویی برای افزایش سطح بلوغ فناوری یا توسعه کسب‌وکار، با هدف رسیدن به یک محصول تجاری دارای نوآوری جهانی را دارند.

• چه فعالیتی از سوی مشمولان باید صورت گیرد تا از این حمایت بهره‌مند شوند؟

ارائه طرح نانویی در راستای افزایش سطح بلوغ فناوری یا توسعه کسب و کار با هدف رسیدن به محصول تجاری دارای نوآوری جهانی.

• چه حمایت و یا خدماتی به متقاضیان این حمایت اعطا خواهد شد؟

کمک‌های بلاعوض و اعتبار شبکه آزمایشگاهی (جهت مشاهده جزئیات به متن آیین‌نامه مراجعه نمایید).

۲. اهداف

اهداف روش اجرایی حاضر به شرح زیر است:

• شناسایی و ترغیب چهره‌های شاخص علمی جهت توسعه  فناوری‌های بدیع و محصولات دارای نوآوری جهانی؛
• حفاظت از دارایی‌های فکری مرتبط با فناوری‌های دارای نوآوری جهانی؛
• کمک به افزایش تعداد محصولات دارای نوآوری جهانی در حوزه فناوری نانو؛
• رفع نیاز، توسعه یا ارتقاء محصولات صنایع و شرکت‌های دانش‌بنیان با استفاده از فناوری‌های بدیع نانویی؛
• حمایت از توسعه فناوری‌های نوظهور و آینده‌سازِ مورد نیاز کشور.

۳. تعاریف و اصطلاحات

ستاد: منظور، ستاد توسعه فناوری‌های نانو و میکرو است.

فناوری نانو/ نانوفناوری: استفاده از دانسته‌های علمی در دست‌کاری و کنترل ماده، غالباً در نانومقیاس برای بهره‌برداری از پدیده‌ها و خواص وابسته به ساختار و اندازه است. این خواص متمایز با خواص اتم‌ها و مولکول‌های منفرد و غیرقابل برون‌یابی (استنتاج) از شکل توده همان ماده هستند. دست‌کاری و کنترل شامل سنتز مواد هم می‌شود.

سکو¹ی فناوری: فناوری که براساس آن، مجموعه‌ای از محصولات مختلف، قابل تولید است که در پی پاسخ به نیازهای متنوع بازار هستند.

فناور: در این روش اجرایی منظور از فناور، اساتید دانشگاه، محققان پسادکتری، دانشجویان دکتری، فارغ‌التحصیلان کارشناسی ارشد و دکتری و یا متخصصان خبره صنعتی هستند که ابعاد مختلف فناوری علمی مورد نظر را کاملا درک کرده و تخصص لازم را برای به کارگیری آن فناوری علمی در راستای توسعه یک محصول یا کاربرد جدید را دارند.

مجری: منظور یک شرکت حقوقی یا نماینده‌ای از یک هسته فناور متشکل از افراد حقیقی است که بر اساس این روش اجرایی، متقاضی دریافت حمایت به منظور توسعه فناوری یا محصول است.

طرح: برنامه‌ای مدون که مجری برای توسعه یک فناوری یا محصول از نظر فنی و کسب‌وکاری ارائه می‌کند.

دبیرخانه: به مسئولان و مجریان روش اجرایی حاضر اطلاق می‌شود.

گروه ارزیابی: گروه توسعه فناوری و نوآوری ستاد به منظور ارزیابی و تصمیم‌گیری در خصوص حمایت از فناوران در قالب روش اجرایی حاضر، از نظرات صاحب‌نظران داخل و یا خارج از ستاد استفاده و در نهایت برای حمایت از مجری، تصمیم‌گیری می‌نماید. به این صاحب‌نظران، گروه ارزیابی اطلاق می‌شود.

دانش‌بنیان: منظور محصول یا شرکتی است که مورد تایید معاونت توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری قرار بگیرد.

محصول یا فناوری راهبردی: محصول یا فناوری که در تلاش برای حل یکی از نیازهای مهم کشور است، مشابه داخلی ندارد و بومی‌سازی آن می‌تواند اثرات قابل توجه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی داشته باشد و منجر به اقتدارآفرینی برای کشور شود. در این روش اجرایی محصولاتی مدنظر است که ایران با تولید آن بتواند یکی از 5 کشور دارای آن فناوری شود. تشخیص دقیق مصادیق مربوطه با دبیرخانه است.

فناوری‌های نوظهور²: فناوری‌‏ها یا اکتشافات علمی که در حال حاضر هنوز کاربرد گسترده نیافته و یا تاثیر جدی یا دقیقی در مورد کارکردهای آن وجود ندارد؛ ولی انتظار می‌‏رود طی افق زمانی 10 تا 20 سال به مرحله بلوغ برسند.

شرایط ماهوی ثبت اختراع³ یا شرایط اساسی اختراع یا احتمال اختراع‌پذیری: یک دستاورد فنی، برای آن‌که بتواند به‌عنوان اختراع به ثبت برسد، می‌بایست برخی از شرایط و ویژگی‌های ذاتی را به همراه داشته باشد. این الزامات که تحت عنوان «شرایط اساسی» یا اصطلاحاً «Patentability» نامیده می‌شوند شامل موارد مختلفی است که از مهم‌ترین موارد آن می‌توان به دارا بودن کاربرد صنعتی⁴ یا سودمند بودن، تازگی⁵ یا جدید بودن و دارا بودن گام اختراعی⁶ یا غیر بدیهی بودن⁷ اشاره کرد.

دفاتر پنج‌گانه ثبت اختراع⁸ (IP5): مجمعی متشکل از پنج دفتر مالکیت فکری کلیدی است که بخش عمده‌ای از فعالیت‌های مرتبط با ثبت و حفاظت از حقوق مالکیت فکری در سطح جهان را به خود اختصاص داده‌اند. این مجمع، با هدف همکاری و هماهنگی بین دفاتر فوق، به‌ویژه در جهت بهبود کارایی فرآیند ارزیابی ثبت اختراع، ایجاد شده است. اعضای IP5 عبارتند از: دفتر ثبت اختراع اروپا، دفتر ثبت اختراع ژاپن، دفتر مالکیت فکری کره جنوبی، دفتر مالکیت فکری جمهوری خلق چین و دفتر ثبت اختراعات و علائم تجاری آمریکا.

محصول دارای نوآوری جهانی: منظور محصول یا فناوری نوآورانه‌ای است که متفاوت از فعالیت‌های گذشته بوده و در نتیجه، قابلیت ثبت اختراع در هریک از دفاتر IP5 را دارد. این محصولات در سه گروه و بر اساس مزیت عملکردی نسبت به محصولات قبلی تجاری‌شده از قبیل دقت، سرعت، کاهش قیمت و دسترس‌پذیری به منظور حل یک مساله به شرح زیر دسته‌بندی می‌شوند.

• گروه 1: اگر به منظور حل یک مساله، هیچ محصولی در جهان وجود نداشته باشد، آنگاه محصول جدید ارائه شده در این گروه قرار می‌گیرد. همچنین اگر محصولی برای پاسخ به یک نیاز موجود باشد اما مزیت عملکردی محصول جدید نسبت به نمونه‌های موجود بسیار زیاد باشد به طوری که پیش‌بینی شود قابلیت تحول‌آفرینی و جایگزینی با محصولات قبلی را خواهد داشت، آنگاه این محصول نیز در این گروه قرار خواهد گرفت.
• گروه 2: در این گروه از محصولات، نمونه مشابهی در جهان برای حل مساله وجود دارد اما مزیت عملکردی محصول جدید نسبت به نمونه‌های قبلی، زیاد است. چنین محصولی علیرغم گرفتن بخشی از بازار و یا حتی خلق بازار جدید، قدرت و قابلیت تحول‌آفرینی را نخواهد داشت.
• گروه 3: در این گروه از محصولات، نمونه مشابهی در جهان برای حل مساله وجود دارد و مزیت عملکردی محصول جدید نسبت به نمونه‌های قبلی، کم و متوسط است. چنین محصولی قدرت رقابت‌پذیری کمتری نسبت به محصولات سطوح قبلی را دارد. با این وجود، این محصولات اگر در حوزه‌های نوظهور و آینده‌ساز (بر اساس رصدهای گروه توسعه فناوری و نوآوری ستاد) باشند، دارای اهمیت بوده و مشمول حمایت قرار می‌گیرند.

۴. دامنه کاربرد

مجریانی که در حوزه تخصصی خود، طرحی نانویی برای افزایش سطح بلوغ فناوری یا توسعه کسب‌وکار، با هدف رسیدن به یک محصول تجاری دارای نوآوری جهانی را دارند، پس از بررسی و تایید در گروه ارزیابی، مشمول حمایت هستند.

۵. مسئولیت

مسئولیت انجام این روش اجرایی بر عهده دبیرخانه است. همچنین مسئولیت نظارت بر حسن اجرای آن بر عهده گروه توسعه فناوری و نوآوری ستاد است.

۶. حمایت‌ها و روند اجرایی

6-1- ثبت درخواست و روند اجرایی

• دریافت قالب خام طرح پیشنهادی و ارائه طرح از طرف مجری به نشانی disruptive.innovation@nano.ir و معرفی محصول دارای نوآوری جهانی،
• بررسی و ارزیابی طرح مجری در گروه ارزیابی،
• جمع‌­بندی نظرات گروه ارزیابی و اعلام نظر در مورد حمایت از مجری و مبلغ مصوب توسط دبیرخانه،
• نهایی‌نمودن گام‌های اجرایی توسعه محصول و عملکرد مجری تا دست‌یابی به خروجی مورد انتظار شامل فعالیت‌ها، دستاوردها، زمان و مبلغ هر گام (این سند قبل از شروع همکاری با توجه به شرایط محصول و مجری، با تعامل فیمابین دبیرخانه و مجری، تهیه و مدنظر قرار خواهد گرفت)،
• انعقاد توافق­نامه همکاری با مجری،
• پرداخت حمایت به صورت مرحله به مرحله با نظارت دبیرخانه.

6-2- شاخص‌های ارزیابی

شروط لازم در این روش اجرایی، ارتباط با فناوری نانو (یا میکرو) و احتمال اختراع‌پذیری (Patentability) محصول یا فناوری در IP5 است. هر دوی این موارد با توجه به سطح بلوغ، از طریق صاحب‌نظران مورد تایید دبیرخانه بررسی خواهد شد.

همچنین در روش اجرایی حاضر براساس شاخص‌های زیر، متقاضیان دریافت حمایت ارزیابی می‌شوند:

• سوابق مجری از جنبه‌‌های علمی، پژوهشی، توانایی‌های کسب‌وکاری، سوابق اخذ بودجه‌ها و گرنت‌های ملی و بین‌المللی، نگرش توسعه محصول و توسعه کسب‌وکار، رویکرد مجری و فرضیات مدنظر ایشان برای تجاری‌سازی محصول، میزان پیش‌بینی‌های محتمل و همخوانی بخش‌های مختلف کار، رهبری و تیم‌سازی.
• بررسی چالش، راهکارهای موجود، میزان نیاز به راهکار جدید، انطباق راه‌حل با نیاز و مزیت راهکار فعلی نسبت به راهکارهای موجود.
• وضعیت بازار از جمله مقدار حجم بازار پیش بینی شده از محصول یا فناوری، افق تجاری سازی محصول و امکان تعریف محصولات جدید بر اساس سکوی فناوری.
• پیچیدگی محصول یا فناوری از قبیل چند وجهی بودن و میزان سختی توسعه محصول مشابه توسط رقبا.
• قابلیت توسعه فناوری و محصول از جنبه‌های مختلف فنی از جمله امکان تامین مواد، میزان دسترسی به تجهیزات مورد نیاز در سطوح آمادگی فناوری مختلف و قابلیت افزایش مقیاس.
• پیش‌بینی تولید محصول از جنبه‌های مالی و اقتصادی از جمله اقتصادی‌بودن تولید آن، تدوین استراتژی توسعه بازار و کسب‌وکار، دریچه ورود به بازار، پیش‌بینی مالی و میزان سرمایه مورد نیاز.
• برآورد زمان، بودجه و امکانات مورد نیاز برای توسعه محصول یا فناوری.

تبصره 1: در صورتی که محصول مورد نظر مجری در حوزه محصولات یا فناوری‌های راهبردی باشد؛ آنگاه احتمال اختراع‌پذیری شرط لازم نخواهد بود. تشخیص این موضوع بر عهده دبیرخانه است.

6-3- مبلغ و نحوه پرداخت حمایت

با توجه به گروه‌بندی محصول هدف‌گذاری شده، سقف میزان حمایت مطابق جدول 1 خواهد بود. بدیهی است این موارد، سقف حمایت بوده و میزان مبلغ مصوب نهایی هر پروژه بسته به ابعاد آن، توسط دبیرخانه، تعیین خواهد شد.

جدول 1- سقف حمایت جهت توسعه محصول یا فناوری

همچنین دیگر موارد مرتبط با چگونگی حمایت عبارتند از:

• حداکثر 40 درصد مبلغ حمایت در ابتدای مرحله اول و به صورت پیش‌پرداخت قابل پرداخت است. 
• پرداخت مراحل بعدی منوط به اجرای موفقیت‌آمیز مراحل قبلی، ارائه گزارش مکتوب پیشرفت طرح و تأیید آن توسط دبیرخانه است.
• مبلغ مرحله پایانی (به میزان حداقل 10 درصد از کل میزان حمایت نقدی مصوب)، در انتهای توافق¬نامه و پس از ارائه دستاوردها و گزارش نهایی توسط مجری و تأیید دبیرخانه، پرداخت می‌گردد.

تبصره 2: در صورتی‌که براساس نظر گروه ارزیابی، به دلایلی مانند بررسی دقیق‌تر ابعاد طرح (حتی شروط لازم) یا تکمیل اطلاعات فنی یا بازاری نیاز به توافق‌نامه دیگری باشد، حداکثر حمایت در توافق‌نامه اول، 30 درصد از کل مبلغ سقف حمایت در گروه مربوطه خواهد بود. در این حالت، پس از اتمام توافق‌نامه اول، طرح مجدد مورد بررسی قرار خواهد گرفت و نسبت به ادامه حمایت یا عدم حمایت به میزان بیشتر، تصمیم‌گیری خواهد شد.

تبصره 3: سقف حمایت محصولات راهبردی که قابلیت ثبت اختراع ندارند، در گروه 2 در نظر گرفته می‌شود.

6-4- مدت زمان فعالیت

مدت زمان همکاری حداکثر 36 ماه است. تعیین دقیق آن بر اساس ابعاد طرح و پیشنهاد مجری، توسط دبیرخانه مشخص می‌گردد. پس از شروع همکاری، تمدید مدت اعتبار، در صورت درخواست کتبی مجری و تأیید دبیرخانه مقدور است.

6-5- خروجی مورد انتظار

به صورت کلی موارد زیر به‌عنوان خروجی این حمایت، مورد انتظار است. جزییات خروجی مورد انتظار در خصوص هر محصول (طرح)، به صورت دقیق و موردی، در شروع همکاری در قالب جدول زمان‌بندی عملکردی و دستاوردها، مشخص و مکتوب می‌شود.

• توسعه محصول یا فناوری با سطح آمادگی فناوری حداقل 4 (نمونه آزمایشگاهی کارآمد در محیط آزمایشگاهی)  و یا تهیه نقشه راه جهت ادامه فعالیت از قبیل تامین مالی.
• اخذ نانومقیاس آزمایشی یا حداقل تاییدیه جزء نانومتری.
• گواهی تاییدیه نوآوری از سمت نهادهای مورد تایید دبیرخانه.

۷. نکات و ملاحظات

1. با توجه به اینکه این حمایت برای مراحل اولیه توسعه فناوری و توسعه کسب‌وکار است، به درخواست مجری و تأیید دبیرخانه، امکان تغییر در فازبندی فعالیت‌ها و دستاوردها و یا حتی تغییر در محصول (Pivot) منطبق بر این روش اجرایی وجود دارد. 
2. در صورتی‌که کسب‌وکار نوپایی برای توسعه نمونه اولیه یک محصول، سابقا از حمایت‌های ستاد در برنامه‌های دیگر نیز استفاده نموده ولی هنوز برای توسعه نمونه اولیه همان محصول، نیاز به حمایت مالی داشته باشد؛ در صورت تایید در گروه ارزیابی، می‌تواند از حمایت‌های این روش اجرایی نیز استفاده نماید.
3. حمایت‌هایی که ستاد برای کمک به تامین محل استقرار، تامین تجهیزات و امکانات و خدمات آزمایشگاهی، تامین خدمات آموزش، راهبری و مشاوره توسعه کسب‌وکار به طور مستقیم برای مجریان پرداخت می‌نماید، به تشخیص دبیرخانه می‌تواند به عنوان بخشی از سقف حمایت جدول 1 لحاظ شود.
4. علاوه بر گزارش‌های دوره‌ای و براساس جدول زمان‌بندی، عملکردی و دستاوردها، در صورت درخواست ستاد، مجری باید امکان بازدید از دستاوردها را فراهم نماید و یا طی جلساتی به ارائه گزارش بپردازد.
5. تعهدات قانونی از جمله بیمه و مالیات مربوط به قرارداد، بر عهده مجری است و ستاد، هیچ‌گونه تعهدی بابت به‌کارگیری، استخدام و مسائل مرتبط با بیمه و مالیات ندارد.
6. موضوع فعالیت مجری در این حمایت نباید از لحاظ حقوق مالکیت مادی و معنوی، تضاد منافع، دعاوی و هرگونه مسئله حقوقی و اخلاقی دارای مشکل باشد. در صورت وجود چنین مواردی، مسئولیت و حواشی و جوانب این موضوع بر عهده مجری بوده و در صورتی‌که در این راستا، جرائم، هزینه یا خسارتی به ستاد وارد شود، جبران این موارد بر عهده مجری است.
7. با توجه به اینکه نحوه پرداخت حمایت به‌صورت مرحله‌ای و در اغلب موارد به صورت پیش پرداخت است، در صورت دریافت حمایت از سمت مجری و عدم فعالیت یا عدم دریافت پاسخ مثبت به مدت بیش از 2 ماه، در راستای تعهدات و توافقات صورت پذیرفته فی‌مابین، حمایت‌ها از مجری در آن لحظه متوقف می‌شود و تا مدت حداکثر 5 سال از دریافت حمایت‌های ستاد محروم خواهد شد. مواردی که مجری با تعهد، تمام تلاش خویش را برای حصول به پاسخ مثبت به کارگرفته ولی به دلایل فنی یا مشکلات غیرمنتظره یا کسب‌وکاری، با شکست مواجه شود، مشمول این محرومیت نمی‌گردد.
8. ستاد هیچ‌گونه ادعایی در خصوص حقوق مالکیت فکری و معنوی دستاوردهای مجری به سبب حمایت حاضر ندارد. مگر در مواردی که مجری بدون دلیل و یا به دلایل غیرقابل قبول، پس از دریافت کل یا بخشی از حمایت، ادامه فعالیت‌ها را انجام ندهد. در چنین مواردی، ستاد می‌تواند تمامی دانش فنی خلق شده تا آخرین فعالیت مجری را برای ادامه فعالیت‌ها در اختیار فناوران دیگری بگذارد.
9. با حفظ محرمانگی بالاخص در خصوص موارد فنی، حق استفاده از لوگو و توضیحاتی از محصول دارای نوآوری جهانی یا فناوران موفق (و حتی شکست خورده) این روش اجرایی در گزارش‌ها و مواردی که دبیرخانه تایید نماید، برای ستاد محفوظ است.
10. ستاد به عنوان نهادی حمایتی تنها نقش مشاور را در اختلافات احتمالی بین اعضای گروه یا اختلافات بین مجری و سایر نهادها و ارگان‌ها داشته و هیچگونه داوری یا مسئولیتی در قبال اختلافات ندارد. در صورت بالا گرفتن اختلافات، طرفین دعاوی می‌توانند به «شورای حل اختلاف شرکت‌های دانش‌بنیان و نخبگان» مراجعه نمایند.
11. مجری حق واگذاری و انتقال موضوع فعالیت خویش را به‌صورت جزئا یا کلاً، تحت هیچ عنوانی از عناوین حقوقی، معین و غیرمعین، به اشخاص ثالث ندارد.
12. مجری متعهد می‌گردد در صورت دریافت حمایت و یا هر نوع تامین مالی، در رابطه با محصول یا فناوری که در روش اجرایی حاضر نیز از ستاد حمایت دریافت کرده است، مراتب را به دبیرخانه اطلاع دهد.

1. Platform

2. Emerging Technologies

3. Substantive Requirements

4. Industrial Application

5. Novelty

6. Inventive Step

7. Non-Obviousness

8. The Five IP Offices (IP5)

9. 

10.